Het gaat beter en beter met de natuur in de vallei van de Zwarte Beek. Dat laat Natuurpunt weten. In de Vallei van de Zwarte Beek is de voorbije 20 jaar hard gewerkt om er een klimaatrobuust natuurgebied van te maken, met herstel van veengebieden en moeras. Met indrukwekkende resultaten. "Uit bodemonderzoek is gebleken dat het veenpakket in de Vallei van de Zwarte Beek minstens 750 hectare groot is. Dit veenpakket en de overgangen naar de zandgronden en infiltratiegebieden herbergt een schat aan biodiversiteit en heeft bovendien een bijzonder klimaatadaptief vermogen zodat soorten en habitats die er aanwezig zijn, beschermd zijn tegen een verstoord klimaat. Dit soort omvangrijke gebieden werken als een spons, hebben de eigenschap enorme hoeveelheden water vast te houden en kunnen dit ook vertraagd terug afgeven in periode van droogtes. Het voorkomt overstromingen en dus ook droogtes, zorgt voor een gezonde bodem, een betere luchtkwaliteit en het is er rijk aan biodiversiteit. Al dat water dat in dit gebied opgenomen is, is een belangrijke en unieke natuurgebaseerde oplossing om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Het zijn dit soort ecosysteemdiensten die we niet genoeg in de verf kunnen zetten", zegt Christophe Van Ackere van Natuurpunt.
De Zwarte Beek heeft dan wel een van de best bewaarde en grootste veenpakketten die we hebben in Vlaanderen, toch zijn er ook hier heel wat kansen die nog onbenut blijven. Grote delen van de vallei hebben te maken met intensieve drainage. Vanaf de 14de eeuw probeerde de mens dit systeem naar zijn hand te zetten ten behoeve van hooilandjes of turfwinning. Dit soort gebruik had toen nog geen desastreuze gevolgen voor het veenpakket, het was eerder kleinschalig en had een beperkte invloed op het hydrologisch systeem. In de loop van de 20ste eeuw echter zorgden actieve afwateringsgrachten en greppels wel voor een versnelde drainage en over quasi het volledige gebied werden grachten uitgediept waardoor de drainagebasis steeds dieper kwam te liggen. Er ligt nu zo’n dicht afwateringsnetwerk dat de grondwatertafel tot 10 maanden per jaar tot 90 cm diep wegzakt. Nefast voor het aanwezige veen en alle habitats en soorten die er afhankelijk van zijn. Het water wordt zo uit verschillende Limburgse gemeentes via dit afwateringnetwerk versneld en in pieken afgegeven aan stroomafwaarts bewoonde gebieden waaronder Diest. Om dit te keren heeft Natuurpunt sinds eind jaren 70 hard ingezet op de uitbouw van het natuurgebied. Dat is inmiddels uitgegroeid tot 1100 hectare en ligt omsloten door het Militair Domein Kamp van Beverlo en is via het Vlaams Ecologisch Netwerk verbonden met andere belangrijke gebieden in de buurt.
"De eigendomssituatie laat hier toe om aan systeemherstel te doen. De doelstelling is om het gebied, dat vol ligt met constructies, greppels, grachten, dijken, weekendverblijven enz. terug te herstellen en ‘tot rust’ te brengen. Dankzij nationale en internationale samenwerkingen wordt deelgebied per deelgebied aangepakt. Eind jaren 90 werd Natuurinrichting Vallei van de Zwarte Beek opgestart. In samenwerking met het Agentschap van Natuur en Bos en de Vlaamse Landmaatschappij willen we tegen het einde van het project ruim 200 hectare veen en de aangrenzende flanken herstellen in de Bovenloop in Beringen. We realiseren hier op grote schaal een robuuste, klimaatadaptieve veenspons waar actieve veenopbouw terug binnen handbereik ligt. Ook Vlaanderen investeert in belangrijke mate in het herstel en beheer van de valleigraslanden van de Zwarte Beek door het opstarten van systeemstudies, de Blue Deal en algemene ondersteuning in de vorm van het Natuurbeheerplan", zegt Van Ackere nog.
De herstelmaatregelen hebben quasi onmiddellijk een positieve impact op allerlei soorten zoals watersnip, porseleinhoen, blauwborst en velduil. Ook de kraanvogel vindt hier voldoende rust, voedsel en bescherming en kon dit jaar 2 jongen grootbrengen in het veenbeekdal. "Aan het oog ontglippen echter nog tientallen organismen die belangrijke indicatoren zijn voor een gezonde bodem en stabiele hydrologie. Veenherstel heeft bijkomend een sterk positief effect op bijvoorbeeld de aanwezige populatie zompsprinkhaan. Dit is een kensoort van trilvenen en is voornamelijk terug te vinden op de overgangen van kleine zeggenvegetaties naar grondwatergevoede graslanden. Zij stelt hoge eisen aan haar biotoop: grote grondwaterschommelingen en sterk verruigde vegetaties met een hoge biomassa hebben een sterk negatieve invloed op deze soort. Het is een zeer goede graadmeter voor kwalitatieve, structuurrijke schraalgraslanden met overgangen naar trilveenvegetaties en stabiele grondwatertafels", zegt Van Ackere tot slot.
Maar het werk is nog niet af. Er zijn voor de Vallei van de Zwarte Beek nog heel wat winsten te boeken en daar kunnen we beter niet te lang mee wachten.